دینام چیست؟
دینام یا آلترناتور قطعه ای الکترومکانیکی است که نیروی مکانیکی را به نیروی الکتریکی تبدیل میکند. دینام در حقیقت یک ماشین مولد نیروی الکتریسته است که کاربردهای گوناگون صنعتی دارد. در تمامی دینام ها عبور خطوط میدان مغناطیسی آهنرباهای دائمی یا الکتریکی از سیم پیچ ها باعث به حرکت درآمدن الکترون در سیم پیچ و تولید جریان الکتریسیه می شود .
تاریخچه دینام در اتومبیل به روزهای اول اختراع اتومبیلهای بنزینی باز میگردد . در آن زمان اتومبیل های اولیه فاقد باطری، استارتر موتور و لوازم الکتریکی بودند و جریان الکتریکی مورد نیاز سیستم جرقه توسط دینام تامین میشد.
اجزاء تشکیل دهنده دینام( آلترناتور)
۱٫استاتور
استاتور یا بالشتک یکی از قطعات اصلی دینام یا آلترناتور است که از هسته و سیم پیچ تشکیل شده است. هسته استاتور دارای چندین لایه می باشد که از حلقه های شیار دار نازک آهنی همراه با عایق مخصوص ساخته شده است. معمولا تعدادی از حلقه های آهنی مخصوص استاتور که دارای لایه بسیار نازکی از عایق مخصوص هستند به وسیله پرچ یا خار مخصوص روی هم سوار شده و هسته اصلی استاتور یا بالشتک دینام را تشکیل میدهند.
استاتور دینام دارای سیم پیچی مرکب است که متشکل از چندین دسته یا حلقه سیم پیچ میباشد که لابلای شیارهای مخصوص هسته استاتور قرار میگیرند. تعداد دسته های سیم پیچ ، قطر و نوع سیم و تعداد دور سیم پیچی در هر دسته یا حلقه از سیم پیچی استاتور در دینامهای مختلف بسیار متفاوت و تعیین کننده است. دسته های سیم پیچ معمولا در سه یا چهار نقطه به هم متصل میشوند که به آن سربندی میگویند. تعداد نقاط اتصال دسته های سیم پیچ یا همان خروجی استاتور در بعضی از مدل ها ممکن است بیشتر از چهار نقطه نیز باشد که به نوع طراحی کارخانه سازنده وابسته است.
استاتور در محیط خارجی دینام قرار میگیرد و با چرخش روتور یا همان آرمیچر در مرکز استاتور، عبور خطوط مغناطیسی آرمیچر از بین سیم پیچ های استاتور باعث به حرکت در آمدن الکترون در سیم پیچ ها و اختلاف پتانسیل الکتریکی بین نقاط اتصال سیم پیچها که خروجی استاتور هستند میشود. جریان الکتریکی تولید شده در استاتور که به شکل اختلاف فاز بین اتصالات خروجی استاتور وجود دارد متناوب است که فرکانس آن به دور آرمیچر بستگی دارد. برای شارژ باطری اتومبیل و مصرف مدارات الکتریکی و الکترونیکی اتومبیل جریان DC یا مستقیم با ولتاژ ثابت مورد نیاز است، از این رو خروجی استاتور وارد بخش یکسو کننده و تثبیت کننده دینام میشود .
۲٫ آرمیچر (روتور)
آرمیچر یا روتور قطعه مغناطیسی مرکزی دینام است که از یک محور یا شفت اصلی فولادی و پوسته پنجه ای شکل آهنی ساخته شده است و در مرکز استاتور حول محور خود میچرخد. آرمیچر معمولا دارای یک دسته سیم پیچ است که بطور منظم بدور محور اصلی آرمیچر بر روی یک قالب نازک پلاستیکی یا کائوچویی پیچیده شده است. سیم پیچی آرمیچر معمولا دارای دو سر است که از لای دسته سیم پیچ و پوسته بیرون آمده و به حلقه های مسی که کلکتور نام دارد متصل میشود. دور سیم پیچ آرمیچر را هسته ای آهنی دو یا چند تکه فرا گرفته که به شکل قطعات V شکل در کنار هم قرار گرفته اند. وظیفه آرمیچر تولید نیروی مغناطیسی دینام است. نیروی مغناطیسی آرمیچر بوسیله حرکت جریان الکتریکی باطری اتومبیل در سیم پیچ آرمیچر تولید میشود، چرخش آرمیچر باعث عبور خطوط مغناطیسی آرمیچر در سیم پیچ های استاتور یا همان بالشتک دینام شده و جریان الکتریکی را در سیم پیچ های بالشتک به حرکت در می آورد. بنابر این میتوان گفت توان الکتریکی تولید شده در استاتور تا حد زیادی به مقدار نیروی مغناطیسی آرمیچر وابسته است، به همین خاطر یک رگلاتور الکتریکی که به آن آفتامات نیز میگویند دائما جریان الکتریکی ورودی آرمیچر را کنترل میکند تا ولتاژ و جریان خروجی استاتور را در حد معینی نگاه دارد.
۳٫ آفتامات دینام (رگلاتور )
رگلاتور در دینام که در بین عموم به آفتامات مشهور است نام یکی از قطعات مهم دینام است. وظیفه آفتامات در دینام کنترل جریان الکتریکی ورودی آرمیچر است . از آنجا که مقدار توان الکتریکی تولید شده در استاتور به نیروی مغناطیسی آرمیچر وابسته است، آفتامات با کنترل جریان ورودی آرمیچر بطور مستقیم بر توان خروجی دینام تاثیر میگذارد . به این ترتیب آفتامات دینام همواره بر توان الکتریکی خروجی دینام نظارت دارد. ریگلاتورهای دینام در گذشته از رله و مقاومت سیمی ساخته میشدند و به آنها آفتامات میگفتند، این نام همچنان امروزه برای رگلاتور دینام بکار برده میشود. امروزه برای ساخت رگلاتور یا همان آفتامات دینام از قطعات مختلف الکترونیکی استفاده میشود اما اغلب دارای مدار مقایسه کننده ترانزیستوری هستند که بسیار دقیق تر و کار آمد تر از سیستم رله ای گذشته است.
۴٫ واحد یکسوساز ( دیود دینام)
واحد یکسوساز دینام که در بین تعمیرکاران به دیود دینام مشهور است، یکی از قطعات دینام یا آلترناتور است. جریان الکتریکی تولید شده در استاتور دینام بصورت چندین فاز متناوب یا AC است که به دلیل تغییر دور موتور دارای فرکانس۰ی متغییر است. جریان خروجی متناوب استاتور وارد دیود های واحد یکسوساز شده و به جریان DC تبدیل میشود . معمولا از چند پل دیودی برای یکسوسازی جریان استفاده میشود که تعداد دیودهای آن به تعداد خروجی های استاتور بستگی دارد . دیودهای تشکیل دهنده واحد یکسوساز بدلیل عبور دادن جریان بالا حرارت زیادی تولید کرده و به همین خاطر بر روی صفحات خنک کننده آلومینیومی نصب میشوند که به آنها هیت سینک میگویند. تعداد دیودهای واحد یکسوساز در اتومبیل های مختلف قدیمی و جدید بسیار متفاوت است که حداقل از یک پل دیودی با چهار دیود تشکیل شده است .
چراغ دینام (چراغ باطری)
چراغ دینام که معمولا در پنل نشانگرهای اتومبیل قرار دارد چراغی است که شارژ یا عدم شارژ باطری را نشان میدهد به همین خاطر به آن چراغ باطری نیز میگویند. خاموش بودن چراغ دینام به معنی کارکرد صحیح دینام و تولید نیروی الکتریکی و روشن بودن آن به معنی عدم تولید نیروی الکتریکی در دینام میباشد. در اغلب دینامها که دارای استاتور با خروجی بیشتر از دو سر میباشند از چند دیود برای فرمان به چراغ دینام استفاده میشود. قطب منفی که در اتومبیل به بدنه اتصال دارد بعد از عبور از آرمیچر وارد پل دیودی شده و بوسیله یک یا چند دیود به خروجی چراغ دینام متصل میشود و در حالت ثابت بودن دینام خروجی منفی دارد . چراغ دینام از سمت دیگر به جریان مثبت خروجی سوییچ اتومبیل متصل میشود، به همین خاطر با باز شدن سوییچ اتومبیل چراغ دینام روشن میشود. پس از استارت و روشن شدن موتور اتومبیل با چرخش آرمیچر و تولید نیروی الکتریکی اختلاف پتانسیل ایجاد شده در دیودها باعث مثبت شدن خروجی چراغ دینام و در نتیجه خاموش شدن آن می گردد. مدار مربوط به چراغ دینام اغلب درست عمل کرده و قابل اطمینان است اما در مواردی نیز دچار اشکال میشود. در مواردی مانند کوتاه شدن زغال کلکتور چراغ دینام با باز شدن سوییچ روشن نمیشود.
نویسنده: مسعود جعفری پور
masoodadam.mjp@gmail.com
15 دیدگاه
محمد سعیدی
با سلام وتشکر از مطالب خیلی مفید شما پارسال با سایت شما اتفاقی اشنا شدم وخیلی خوشحال گردیدم اگر مطالب سودمند جنابعالی همرا ه با ان قطعه ولوازم مورد اشاره باشد خیلی عالی می شود مانند توضح در مورد خرابی شیر اکسنتش رادیاتور کولر ویا اوپراتور کوتر وخرابی تروستات داخل اتاق وسنسور فشار گاز کولر خودم پراید دارم ایا می توانم انزکتور هار را شسشو دهم حتما انزکتور شو می خواهد یا با الکل مانند شیشه پاکن هم می شود یا نه ودر مورد استپر موتور هم همینطور
مسعود جعفری پور
با درود
دوست عزیز شستن انژکتور به روش صحیح فقط کار یه مکانیک با تجربه است و حتما نیاز به دستگاه داره و باید با مواد انژکتور شور انجام بشه
محسن رضایی
درود فراوان. زانتیا دارم و مدتیه چراغ دینام در دور موتور زیر ۲۰۰۰ کم نور روشن میشه و اگر چراغ ها هم روشن باشه کم نور میشن. با یه گاز و بالاتر بردن دور موتور از ۲۵۰۰ چراغ دینام خاموش میشه و اگر گاز رو رها کنم و روی سلو مجددا کم نور روشن میشه. در هفته دو سه بار اتفاق می افته. تا میرم جلوی دینام پیچی درست میشه.
مشکل از کدوم قسمت دینامم هست. دینام تا حالا باز نشده.
ممنون میشم راهنمایی بفرمایید.
مسعود جعفری پور
با درود
بهتره اول سوکت و کابل برق اصلی پشت دینام رو از نظر سولفاته و اکسید شدن چک کنید و در صورت لزوم با سنباده تمیز کنید . در غیر اینصورت اشکال میتونه هم از زغال و هم از آفتامات باشه
مهدی
سلام. سایت بسیار عالی و فوق العاده ایه.
خودروی من رانا هستش. زمانی که ماشین روشنه و تقریبا ۱۰ دقیقه ای رانندگی کردم , بخاری روشن و چراغ خودرو هم د شب روشن می باشد. در این حالت زمانی که ترمز میگیرم و چراغ استوپ روشن میشود ( مصرف برق ماشین بالا میرود). موتور خودرو نشان میدهد که قصد خاموش شدن دارد و دور موتور کم میشود , ولی خاموش نمیشود و در این حالت سعی میکنم که کلاچ بگیرم تا خودرو خاموش نشود. البته اگر کلاچ هم نگیرم خاموش نمیشود ولی این حس انتقال داده میشود که خودرو قصد خاموش شدن دارد. همیشه در زمانی این اتفاق می افتد که در شب و بخاری روشن باشد و من ترمز بگیرم. آیا اشکال از استیپر می باشد. و من می توانم آن را باز کنم و تمیز کنم .
متشکرم و بسیار سپاسگذارم
مسعود جعفری پور
با درود
دوست عزیز این اشکال بدلیل شل بودن برق ورودی سوییچ یا ورودی اتاق هست که ممکنه برای بستن پخش یا دزدگیر دستگاری شده باشه . اگر ماشین قدیمی بود احتمال ضعف اتصال بدنه ها هم وجود داشت ، برای اطمینان به یه سیم حداقل دو تیم برق مستقیم از مثبت باطری به سوییچ وصل کنید
ایمان
سلام جناب مهندس خسته نباشید.
یه روز رفتم پیش یه برقکار ماشین گفت اگر دینام ماشینو می خوای تست کنی زمانی که ماشین روشنه یکی از قطب های باتری را در بیار اگر ماشین روشن موند یعنی دینام سالمه اگر خاموش شد یعنی دینام خرابه ولی گفت فقط با ماشینهای کاربراتوری این کار را بکن و اگر ماشین انژکتوری بود نکن چون برق ماشین خراب میشه ، گفت که ماشینهای انژکتوری از باتری هم استفاده میکنن، درست متوجه نشدم اگر ممکن هست دلیلش رو توضیح بدهید و اگر این چنین هست پس دینام ماشین انژکتوری چطور باید تست بشه ؟ آیا راهی هست که با مولتی متر ولتاژ دینام تنها را گرفت یعنی به غیر از باتری.
ببخشید طولانی شد.
مسعود جعفری پور
با درود
دوست عزیز ماشبن های انژکتوری پمپ بنزین برقی دارن . ماشین های انژکتوری رو هم میشه با این روش تست کرد . فقط اصلا نباید گاز بدید . چون با گاز دادن ولتاژ بسیار بالا میره و میتونه باعث آسیب به قطعات الکترونیکی بشه . البته تو ماشین کاربراتوری هم در صورت گاز دادن میتونه باعث سوختن کویل یا هر وسیله برقی روشن بشه . بهر حال این یک تست خیلی ساده است ولی علمی و دقیق نیست فقط نشون میده که دینام داره شارژ میکنه یا نه ولی مقدار شارژ مشخص نمیشه . روش صحیح تست بسیار ساده و کم هزینه است ، کافیه یه آمپر متر حداقل ۱۵ آمپر آنالوگ داشته باشید (آمپر مترهایی که تو تابلوهای برق استفاده میشه) و بعد از روشن شدن ماشین بصورت سری بین سر باطری و باطری قرار بدید که دقیقا مقدار شارژ رو درجا و تو دور بالا نشون میده
ایمان
سلام جناب مهندس ، چون آمپر باتری یا دینام بالاتره مشکلی برای آمپرمتر پیش نمیاد؟
اگر ممکن هست مبحث تست دینام با آمپرمتر را واضح تر توضیح بدهید. باتشکر
مسعود جعفری پور
با درود
دوست عزیز این مساله به آمپر باطری ارتباطی نداره چون قرار نیست موقع وصل بودن آمپر متر استارت بزنید که آمپر زیادی بکشه ، آمپر واقعی دینام هنگام شارژ هم بیشتر از این مقدار نیست، اعداد و ارقامی که در مورد دینام میگن یا واقعی نیست یا مربوط به توانایی شارژ باطری با آمپریه که ذکر شده ، مثلا رو اکثر دینام ها نوشته ۱۲ ولت و منظورش اینه که برای باطری ۱۲ ولت و یا دینام شصت آمپر ! درصورتی که اگر باطری با شصت آمپر شارژ بشه خیلی زود میترکه . یه آمپر متر ۲۰ آمپر کافیه و وقتی که وصل کنید میبینید که تو حالت عادی کمتر از این مقدار آمپر میکشه
مجتبی
آقا عالی بود.ممنون??
پژو 405 كابراتوري 2000
سلام – پژو ۴۰۵ – ۲۰۰۰ دارم
استاتور دینام را بتازگی عوض کردم اما بعدا از گذشت چند هفته چراغ های پشت آمپر و لامپ ها نورش کم و زیاد میشود و اصطلاحا بال بال میزند علت از چیست ممکن از است از افتامات باشه یا بالشتک ذغال دینام اما در زمان تعمیر از صحت و سلامت آنها سوال کردم و گفت موردی ندارد . و تست ۱۴٫۴ برق خروجی از دینام را تست کرد و گفت استاندارد است . اما حالا با بستن دینام و گذشت زمان این اتفاق افتاده آیا به باطری یا چراغ ها صدمه میزند لطفا راهنمایی فرمائید . متشکرم
مسعود جعفری پور
با درود
مشکلی که میفرمایید فقط میتونه از آفتامات باشه . بهتره که حلش کنید و من فکر نمیکنم تعمیر دینام کار اقتصادی باشه چون لوازم یدکی خوبی نداره . بهتره تعویضش کنید
پژو 405 كاربراتوري 2000
قیمت یک دینام نو ایرانی ۳۰۰ هزار تومان است و دینام بنده اصل فرانسه بود برای همین فقط استاتور اتصالی داشت که عوض کردم که به خوبی باطری شارژ میشود و مشکلی در شارژ ندارم و چراغ دینام هم روشن نمی شود بنده هم فکر می کنم همان افتامات عوض شود درست میشود که شما هم تاکید برای تعویض آن داشتید سپاسگزارم .
مسعود جعفری پور
با درود
اگر بتونید آفتامات اصلی یعنی با برندی که دینام شرکتی هست پیدا کنید خوبه در غیر اینصورت زیاد کار نمیکنه و یروز تو راه میزاره . اگر آفتامات اصلی پیدا نکردید با همون نوسان بسازید بهتره تا تعویض کنید