خلاص کردن اتومبیل در سرازیری

خلاص کردن اتومبیل در سرازیری جاده ها و بزرگراه های خلوت بسیار وسوسه کننده است. گاهی رانندگان به دلایل مختلف مانند کم شدن مصرف سوخت، خنک شدن موتور اتومبیل بعد از سربالایی و یا کم شدن صدای موتور اتومبیل حتی برای چند دقیقه، دنده را در وضعیت خلاص قرار می دهند. بعضی از رانندگان نیز بدون هیچ دلیل خاصی عادت به خلاص کردن دنده اتومبیل در لحظات آخر توقف دارند.  اما این عمل تا چه اندازه صحیح و یا اشتباه  است؟

خلاص کردن دنده مصرف سوخت را بالا میبرد!

مهمترین دلیل رانندگان برای خلاص کردن دنده اتومبیل در حین حرکت کاهش مصرف سوخت است. بر خلاف تصور رایج خلاص کردن اتومبیل در حال حرکت باعث افزایش مصرف سوخت میشود. شاید این امر در نگاه اول غیر منطقی به نظر برسد، اما در تمام اتومبیل های انژکتوری سیستمی به نام قطع سوخت پاشی وجود دارد که به محض رها کردن پدال گاز فعال میشود. در حقیقت هنگامی که دور موتور بالای ۱۵۰۰ دور است به محض رها کردن پدال گاز سوخت پاشی انژکتورها به طور کامل قطع شده و مصرف سوخت به صفر میرسد. البته قطع سوخت پاشی به شرطی اتفاق می افتد که پدال گاز کاملا رها شود. بنابراین در صورت حرکت اتومبیل در یک سرازیری بدون گاز دادن حتی با کولر و چراغهای روشن هیچ سوختی مصرف نمیشود، در حقیقت موتور اتومبیل بوسیله وزن اتومبیل و نیروی جاذبه از طریق چرخها میچرخد. اما در صورت خلاص کردن سیستم قطع سوخت پاشی اتومبیل از مدار خارج شده و موتور برای روشن ماندن نیاز به مصرف سوخت دارد. در این حالت موتور اتومبیل حتی سوخت بیشتری از حالت درجا مصرف میکند، زیرا بدلیل استفاده از فرمان، کولر و یا بخاری بار بسیار بیشتری روی موتور است که طبیعتا با بالا بردن زمان پاشش سوخت و در نتیجه مصرف سوخت بیشتر جبران میشود. به همین دلیل در صورت خلاص کردن دنده در حال حرکت، دور موتور روی هزار دور (عدد۱) یا کمی بیشتر میماند. در صورتی که دور موتور در حالت درجا حدود ۸۵۰ دور و پایین تر از ۱ است.

خاموش شدن اتومبیل هنگام توقف ناگهانی در زمان خرابی سنسور کیلومتر نیز به دلیل وجود سیستم قطع سوخت پاشی است.

در اغلب اتومبیل های کاربراتوری نیز قطع سوخت پاشی به صورت مکانیکی وجود دارد که معمولا بوسیله خلا بوجود آمده در منیفولد هنگام رها کردن پدال گاز و چند پارامتر دیگر کار میکند. تنها کاربراتور های ونتوری متغییر مانند کاربراتور پیکان در گذشته و بعضی کاربراتورهای قدیمی این سیستم وجود ندارد.

  خلاص کردن اتومبیل برای خنک شدن موتور

یکی از دلایل رانندگان برای خلاص کردن اتومبیل پایین آمدن آمپر آب و خنک شدن موتور مخصوصا بعد از طی کردن سربالایی است. البته خلاص کردن موتور باعث پایین آمدن آمپر آب میشود، اما استفاده از دنده های سبک تر تاثیر بهتر و سریع تری دارد. با توجه به دلایلی که در سطر های قبل گفته شد ، احتراق موتور در سرازیری با رها کردن پدال گاز متوقف می‌شود. در این صورت ورود و خروج هوا از محفظه احتراق باعث خنک‌شدن موتور میشود . از طرفی بالا بودن نسبی دور موتور در صورت خلاص نکردن دنده در سرازیری باعث چرخش بهتر و سریعتر آب در سیستم خنک کننده و کمک به خنک شدن سریعتر موتور میشود. در اتومبیل هایی که دارای پروانه هستند مسلما دور بالاتر باعث چرخش بیشتر هوا و خنکی رادیاتور میشود.

کم شدن صدای موتور

یکی دیگر از دلایل خلاص کردن اتومبیل توسط رانندگان کم شدن صدای موتور و سکوت و آرامش نسبی در اتاق اتومبیل است. خلاص کردن موتور نه تنها باعث کم شدن صدای موتور میشود، بلکه به دلیل برداشته شدن فشار از روی گیربکس ، دیفرانسیل ، پلوسها و چرخها بسیاری از لرزش ها و تنش های کم و زیاد موتور را موقتا حذف میکند . البته خلاص کردن دنده خطرات و مشکلات فنی نیز به دنبال دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.

خاموش شدن موتور و غیر قابل کنترل شدن اتومبیل

یکی از خطرات در حین خلاص کردن خاموش شدن ناگهانی موتور اتومبیل است ، هر چند احتمال این اتفاق در صورت سلامت موتور کم است اما ریسک و خطر بسیار بالایی دارد. در صورت خاموش شدن موتور نیروی هیدرولیک فرمان و خلا مورد نیاز بوستر ترمز از بین میرود. هر چند ممکن است موتور با یک استارت یا قرار دادن گیربکس در دنده بلافاصله روشن شود اما در هنگام رانندگی ممکن است تاخیر زمانی در حد کسری از ثانیه باعث بوجود آمدن یک فاجعه بشود. در بعضی از اتومبیل ها مانند اغلب اتومبیل های فرانسوی برای استارت مجدد موتور بعد از خاموش شدن باید سوییچ یکبار بسته و مجددا باز شود. گاهی نیز جا زدن دنده در سرعت بعد از خلاص کردن گیربکس و پایین آمدن دور موتور با مشکل مواجه میشود.

خلاص کردن دنده برای ماشین های گیربکس اتوماتیک بسیار خطرناک تر است. در صورت وجود خطای سنسور کیلومتر یا سنسورهای گاورنر گیربکس، ممکن است هنگام قرار دادن دنده از حالت خلاص به درایور، گیربکس اشتباها دنده یک یا دو را انتخاب کند که باعث بروز مشکلات جدی برای موتور و گیربکس میشود. همچنین در اتومبیل های گیربکس اتوماتیک در صورت خاموش شدن، موتور اتومبیل به هیچ عنوان با قرار دادن شیفتر دنده در حالت دنده یا درایو روشن نمیشود زیرا تمام نیروی گیربکس اتوماتیک توسط پمپ هیدرولیک آن تولید میشود که وابسته به چرخش و روشن بودن موتور است.

در هر دو نوع گیربکس های دستی و اتوماتیک در صورت خاموش شدن موتور در دنده، به دلیل چرخش موتور از طریق چرخها ، تمام مکانیزم های ایمنی مانند فرمان و ترمز تا لحظه توقف اتومبیل کار میکنند.

کم شدن قدرت ترمز

با وجود پیشرفت چشمگیر در صنایع برق و الکترونیک، سیستم ترمز تمام اتومبیل ها بدلیل نیاز به امنیت بسیار بالا بوسیله نیروی هیدرولیکی کار میکند.  پمپ ترمز زیر پای راننده فشار هیدرولیکی را به چرخها منتقل میکند.داخل چرخها  جکهای هیدرولیکی وجود دارد که نیروی هیدرولیکی پمپ ترمز را به فشار مکانیکی تبدیل میکند که باعث فشرده شدن لنت ها به دیسک یا کاسه چرخ و عمل ترمز گیری میشود. اما نیروی هیدرولیکی که بوسیله فشار پا ایجاد میشود بسیار کمتر از نیروی لازم برای ترمزگیری است. از این رو در اغلب اتومبیل های امروزی یک بوستر یا تقویت کننده ترمز وجود دارد که با نیروی خلأ موتور کار میکند . هنگام رها کردن گاز در دنده ، خلأ ناشی از چرخش موتور بوسیله چرخها به بوستر ترمز منتقل شده و نیروی ترمز گیری را تا چندین برابر افزایش می دهد. در صورت خلاص بودن دنده بدلیل پایین بودن دور موتور و باز شدن استپر ، فشار هوای منیفولد زیاد شده و باعث کم شدن محسوس قدرت بوستر و در نتیجه قدرت ترمز گیری میشود.

از بین رفتن ترمز موتوری و خارج شدن اتومبیل از کنترل

در حاشیه جاده های سرازیری همیشه تابلوهای هشداردهنده حرکت با دنده سنگین به چشم میخورد. در سیکل چرخش تمام موتور ها مرحله تراکم باعث مقاومت موتور در برابر حرکت میشود. از این رو موتور اتومبیل در سرازیری ها به هنگام رها کردن پدال گاز نقش ترمز را ایفا میکند که تاثیر بسزایی در کنترل سرعت اتومبیل دارد . هر چند اغلب اتومبیل های امروزی دارای ترمزهای abs هستند ، اما خلاص کردن اتومبیل در سرازیری های شدید باعث افزایش سریع سرعت و رها شدن اتومبیل میشود. در شیب های زیاد این نیرو به حدی است که گویی شتاب اتومبیل از حالت گاز دادن در مسیر های عادی نیز بیشتر میشود. در چنین شرایطی کنترل دائمی سرعت اتومبیل بوسیله ترمز موجب داغ شدن لنتها در زمان کم و ضعیف شدن محسوس نیروی ترمز می شود. استفاده مداوم از ترمز در سرازیری در نهایت باعث ذوب شدن لنت ها و از دست رفتن کل نیروی ترمز میشود . این مساله بسیار خطرناک و در زمان کوتاه غیر قابل برگشت است.

با توجه به مواردی که به آنها اشاره کردیم واضح است که خلاص کردن دنده در هنگام رانندگی به طور کلی عملی اشتباه ، غیر فنی و خطرناک است.

نویسنده: مسعود جعفری پور

masoodadam.mjp@gmail.com